Żeń-szeń właściwy to niewielka bylina rosnąca w górzystych terenach Dalekiego Wschodu. Obecnie z powodu intensywnego zbioru niemal zupełnie wytrzebiona. Dla celów leczniczych pozyskuje się albo żeń-szeń uprawiany albo inne gatunki żeń-szenia.
Żeń-szeń ma udowodniony wpływ na poprawę funkcji kognitywnych u zdrowych ludzi. Wiadomo, że roślina ta była znana i używana w medycynie chińskiej już 4000 lat temu. Pierwsze pisemne wzmianki pochodzą z I wieku p.n.e. z dzieła “Korzenie i zioła Shennonga”, które według legendy zostało napisane przez Szennonga – legendarnego władcę Chin.
Europejczycy pierwszy raz zobaczyli żeń-szeń po 1600 roku. Wtedy holenderscy żeglarze przywieźli po raz pierwszy suszony korzeń tej rośliny do Europy. Sto lat później nalewkę z rzeń-szenia stosowano na francuskim dworze aby wyleczyć króla Ludwika XIV z impotencji.
Jak widać żeń-szeń ma wpływ na libido, które wzmacnia i pozwala cieszyć się seksem ludziom, którzy z różnych powodów mieli z tym problemy do tej pory.
Żeń-szeń czerwony. Korzeń żeń-szenia właściwego pokrojony na kawałki. Można go żuć. Działa pozytywnie zarówno na pamięć krótkotrwałą jak i długotrwałą.
Uważany jest także za roślinę leczącą demencję starczą oraz nowotwory. jednoznacznych badań to potwierdzających nie ma ale należy to brać pod uwagę.
Żeń-szeń rośnie powoli, jego uprawa jest trudna a cena preparatów wysoka. Dlatego należy używać sprawdzonych źródeł jego dostawy, ponieważ może być fałszowany lub zawartość ekstraktów może nie być zgodna z deklaracjami.
Żeń szeń podczas dłuższego stosowania wzmacnia pamięć krótkotrwałą. Większość substancji nootropowych ma dominujący wpływ na pamięć długotrwałą. Pamięć krótkotrwała lub epizodyczna pozwala nam utrzymywać w umyśle informacje przez krótki czas. Dla przykładu: robimy sobie w głowie listę zakupów i idziemy do sklepu. Gdy już jesteśmy w sklepie i rozprasza nas wszystko dookoła, może się okazać, że zapomnieliśmy o tym, co chcieliśmy kupić. Zawiodła pamięć krótkotrwała. Żeń-szeń pomoże w jej naprawie.
Rodzaje żeń-szenia
Są trzy rodzaje żeń-szenia obecne w handlu. Plus ashwagandha (Witania ospała – polska nazwa botaniczna) czyli tak zwany żeń-szeń indyjski, która nie jest żeń-szeniem ale z powodu podobnych właściwości zasłużyła sobie na ten przydomek.
Żeń-szeń koreański (właściwy) wysuszony i przygotowany do sprzedaży. Można go zarówno zaparzać po rozdrobnieniu, jak i żuć po pocięciu na kawałki.
Żeń-szeń właściwy (koreański – Panax Ginseng). O ten żeń-szeń nam chodzi. To jest roślina, która ma wszystkie właściwości przypisywane żeń-szeniowi.
- Afrodyzjak,
- wzmacnia organizm psychicznie i fizycznie,
- podnosi poziom testosteronu,
- podnosi libido (pociąg seksualny) zarówno u kobiet jak i u mężczyzn,
- zwiększa poziom energii i motywację,
- redukuje stres,
- pomaga w zaburzeniach erekcji,
- hamuje rozwój cukrzycy,
- zwiększa odporność organizmu.
- polepsza pamięć,
- intensyfikuje proces przyswajania informacji,
- wpływa na poziom neuroprzekaźników w mózgu,
- wpływa pozytywnie na wzrost i rozwój komórek nerwowych.
Żeń-szeń amerykański (pięciolistny – American ginseng, Panax quinquefolius). Jest krewniakiem żeń-szenia koreańskiego ale zawiera mniej substancji aktywnych i są one w innych proporcjach niż w żeń-szeniu właściwym. Jest natomiast łatwiejszy w uprawie – mniej kapryśny od właściwego.
- Stymuluje układ odpornościowy,
- zmniejsza napięcie psychiczne,
- poprawia pamięć,
- zmniejsza stany zapalne.
Żeń-szeń syberyjski (Eleuterokok kolczasty – Eleutherococcus senticosus) – nie jest spokrewniony z żeń-szeniem koreańskim ale wykazuje trochę podobnych właściwości.
- Dodaje energii,
- zmniejsza zmęczenie,
- podnosi wydolność organizmu,
- zwiększa odporność,
- obniża poziom glukozy we krwi.
Ashwagandha (Witania ospała – Withania somnifera) – spokrewniona z pomidorami roślina używana od tysięcy lat w medycynie indyjskiej. Używane są korzenie i liście tej rośliny.
- Zmniejsza lęki,
- zmniejsza poziom stresu (obniża kortyzol),
- zwiększa wytrzymałość i wydolność organizmu,
- zwiększa poziom testosteronu,
- chroni komórki nerwowe przed uszkodzeniami i stymuluje ich wzrost,
- obniża poziom cukru we krwi.
Każdy z gatunków żeń-szenia zwiększa odporność organizmu na choroby. Jest także adaptogenem, czyli ogólnie mówiąc, pomaga walczyć ze stresem – adaptować się do niekorzystnych warunków.
Ekstrakt z żeń-szenia. Skoncentrowane substancje aktywne. Łatwy w użyciu, jeżeli zawartość deklarowana jest zgodna ze stanem faktycznym.
Każda z wymienionych powyżej roślin najlepsze efekty daje przy długotrwałym używaniu. Jedzenie (albo picie wywaru) powinno trwać minimum dwa tygodnie, a najlepiej miesiąc lub dwa miesiące. Ponieważ są to silnie działające rośliny, wskazana jest wcześniejsza konsultacja ze specjalistą. Zwłaszcza, że rośliny te mogą wpływać na działanie innych leków lub wchodzić z nimi w interakcje.
Żeń-szeń jako substancja nootropowa
Żeń-szeń zwiększa aktywność mózgu. Dokonuje tego na różne sposoby. Głównym mechanizmem jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu neuroprzekaźników. Szczególnie w rejonach odpowiedzialnych za koncentrację i pamięć. Poprawia też nastrój, co wiąże się z jego właściwościami adaptogennymi.
Działanie na układ nerwowy
| Ginsenozydy Rb1, Rb2, Rc, wywierają depresyjny wpływ na funkcjonowanie mózgu przez stymulację receptorów GABA, co warunkuje ich działanie uspokajające, przeciwlękowe, nasenne, relaksacyjne i antypsychotyczne (109, 110). Ginsenozydy grupy Rg1 działają psychostymulująco (109, 111). Dlatego gatunek amerykański skuteczny jest w niwelowaniu zmęczenia wywołanego przez lęk, bezsenność, stany nerwicowe, natomiast gatunek azjatycki działa leczniczo w spadku witalności spowodowanym generalnym osłabieniem, brakiem energii i w zespole chronicznego zmęczenia (108, 112). Oba surowce mają właściwości tonizujące i adaptogenne poprzez pośredni wpływ na funkcje układu współczulnego. Poprawiają one działanie ośrodków regulujących jego funkcje, tj. podwzgórza i przysadki, pozostając bez wpływu na wydzielanie neuroprzekaźników w układzie. To powoduje podwyższenie progu wytrzymałości na bodźce zimna i gorąca i poprawę wyników prób wysiłkowych (112-114). Żeń-szeń pięciolistny wykazuje, w porównaniu z azjatyckim, silniejsze działanie na procesy pamięciowe dzięki wysokiej zawartości ginsenozydu Rb1, który w strukturach mózgu odpowiedzialnych za zapamiętywanie (hipokamp) pobudza wytwarzanie acetylotransferazy cholinowej (ChAT), enzymu biorącego udział w syntezie acetylocholiny (115, 116). Jak wykazują badania, u ludzi w podeszłym wieku, zaburzenia pamięci są związane z dysfunkcją struktur cholinergicznych hipokampa (117, 118). W związku z tym uzasadnione jest stosowanie surowca w leczeniu deficytów pamięci u ludzi w podeszłym wieku. Żeń-szeń może być również przydatny w objawowym leczeniu początkowych etapów choroby Alzheimera i jako środek ułatwiający zapamiętywanie, uczenie się i poprawiający sprawność umysłową (115, 116, 119). Stwierdzono również, że zarówno wyciąg z korzenia, jak i wyizolowany ginsenozyd Rb1, tonicznie i odwracalnie blokują napięciozależne kanały dla jonów Na+ w mózgu, co w połączeniu z właściwościami antyoksydacyjnymi zmniejsza negatywne skutki niedotlenienia, powstałego np. w wyniku udaru lub zwężenia naczyń mózgowych. W obszarach niedotlenienia, aktywność tych kanałów cechuje brak równowagi i nadmierne pobudzenie. Żeń-szeń działa więc neuroprotekcyjnie (120, 121). Źródło |
Działanie żeń-szenia w obszarze mózgu i całego OUN:
- Rozszerza naczynia krwionośne,
- optymalizuje poziom neuroprzekaźników,
- działa antydepresyjnie,
- poprawia pamięć (krótko- i długotrwałą),
- pobudza neurony do wzrostu.
Żeń-szeń zwiększa poziom tlenku azotu (NO) we krwi. Tlenek azotu odpowiada m.in. za rozszerzanie naczyń krwionośnych, zwiększając w nich przepływ krwi. Dzięki temu do ciała (i mózgu) może dotrzeć więcej składników odżywczych i glukozy, która jest nośnikiem energii.
Działa też antydepresyjnie. Trzy główne neuroprzekaźniki, których poziom ma wpływ na depresję, to dopamina, serotonina i noradrenalina. Zapobiegając ich rozkładowi, czyli utrzymując ich podwyższony poziom, żeń-szeń działa jak inhibitor wychwytu zwrotnego, czyli w tym wypadku jako antydepresant o szerokim spektrum.
U osób starszych zalecany jest w celu poprawy pamięci, skraca czas reakcji, wzmacnia procesy myślenia i kojarzenia, polepsza koncentrację czy ogólnie pojętą sprawność psychofizyczną.
Jest pomocny w leczeniu objawów ADHD w podobnym stopniu jak nowoczesne leki. Podwyższając poziom serotoniny i noradrenaliny (neuroprzekaźniki, których niedobór jest charakterystyczny u osób z ADHD) sprawia, że łatwiej jest się uczyć, skupiać na wykonywanym zadaniu i koncentrować na bodźcach z otoczenia. Wyższy poziom dopaminy, serotoniny i noradrenaliny to lepsze funkcje poznawcze i lepsza pamięć.
Badania sugerują także, że żeńszeń może odpowiadać za wzrost neuronów. Robi to zwiększając produkcję czynnika wzrostu komórek nerwowych (NGF). NGF ułatwia tworzenie i wzrost nowych komórek nerwowych i włókien nerwowych. A to wpływa na ogólną poprawę zdrowia.
Dawkowanie
Istnieje wiele preparatów żeń-szenia. Są to ekstrakty o różnej sile, sproszkowane rośliny, wywary i wyciągi oraz preparaty złożone. Pochodzą z kilku gatunków roślin, które różnią się między sobą. Zawsze wcześniej należy sprawdzić z czym mamy do czynienia i dawkować najlepiej według wskazań, chyba że mamy inny pomysł i wiemy co robimy.
Skutki uboczne
Przy użyciu zalecanych dawek skutków ubocznych albo brak albo występują bardzo sporadycznie i w niewielkim nasileniu. Przy większych dawkach mogą wystąpić nerwowość, nadciśnienie, wypryski skórne, rozwolnienie.
Istnieją potencjalne interakcje pomiędzy żeń-szeniem a różnego rodzaju lekami. Przed przyjmowaniem dużych dawek preparatu należy skonsultować się z lekarzem.
