Modafinil jest najbardziej znanym lekiem pobudzającym, który ostatnio zyskał popularność jako wzmacniacz funkcji poznawczych. Chociaż posiada pewne właściwości pobudzające, zazwyczaj nie wywołuje efektów euforycznych („ rush”), z których znane są klasyczne środki psychostymulujące, dlatego często jest klasyfikowany jako substancja eugeroiczna („wspomagająca czuwanie”), a nie psychostymulująca.
W wielu krajach jest on przepisywany głównie w leczeniu narkolepsji, często jako leczenie pierwszego wyboru. Jest również powszechnie stosowany w leczeniu objawów zaburzeń snu związanych z pracą zmianową i nadmiernej senności w ciągu dnia spowodowanej obturacyjnym bezdechem sennym. Zastosowania poza wskazaniami obejmują ciężką depresję (zwłaszcza u pacjentów z utrzymującym się zmęczeniem lub znużeniem), ostrą depresję u osób z chorobą afektywną dwubiegunową i ADHD ze względu na mniejszy potencjał nadużywania niż psychostymulanty, takie jak metylofenidat i amfetaminy oraz lepszy profil skutków ubocznych niż amfetaminy.
Modafinil jest związkiem racemicznym, mieszaniną dwóch enancjomerów o odmiennej farmakokinetyce, armodafinilu ((R)-modafinil) i esmodafinilu ((S)-modafinil). Mechanizmy działania modafinilu nie są jeszcze w pełni poznane. Ogólnie uważa się, że wywiera on kompleksowy profil neurochemiczny – wydaje się mieć wieloraki wpływ na układy katecholaminowe w mózgu. Modafinil działa jako nietypowy, selektywny i słaby inhibitor wychwytu zwrotnego dopaminy, który pośrednio zapobiega wychwytowi zwrotnemu noradrenaliny, prowadząc do wzrostu pozakomórkowego stężenia serotoniny, glutaminianu, histaminy i oreksyny oraz zmniejszając stężenie GABA (kwasu gamma-amino-butyrynowego).
Istnieje coraz więcej dowodów, które potwierdzają pogląd, że modafinil może poprawiać funkcje poznawcze u zdrowych osób nie pozbawionych snu, w szczególności funkcje wykonawcze, pamięć roboczą i epizodyczną. Badania pokazują, że modafinil może poprawiać nie tylko wydajność w bardzo wymagających zadaniach poznawczych, ale także elastyczność poznawczą i przyjemność z wykonywania zadań, planowanie i podejmowanie decyzji, uwagę (w tym wydajność uwagi ciągłej), kontrolę hamowania i szybkość przetwarzania.
Korzyści z przyjmowania modafinilu
- Zmniejszone zmęczenie w okresach niedoboru snu;
- zwiększona aktywność i przytomność;
- zwiększona koncentracja i skupienie;
- zwiększona zdolność do utrzymania uwagi przez dłuższy czas;
- poprawiona pamięć robocza i epizodyczna;
- zwiększona szybkość przetwarzania i lepszy czas reakcji;
- lepsze podejmowanie decyzji;
- wzrost energii i motywacji;
- lepszy nastrójzmniejszona impulsywność.
Efekty uboczne
W porównaniu do klasycznych psychostymulantów, modafinil jest ogólnie dobrze tolerowany. Większość jego skutków ubocznych jest łagodna i często ustępuje, gdy organizm przyzwyczaja się do leku lub gdy dawka jest odpowiednio dostosowana.
- ból głowy;
- nudności;
- zmniejszony apetyt;
- niepokój;
- bezsenność;
- zawroty głowy;
- biegunka;
- nieżyt nosa.
W rzadkich przypadkach mogą wystąpić poważne działania niepożądane. Obejmują one wysypki skórne i objawy związane z alergią (rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona).
Osoby cierpiące na nietolerancję histaminy lub liczne alergie, jeśli zdecydują się na stosowanie modafinilu, powinny postępować ostrożnie, niezależnie od tego, czy przepisano im leki przeciwhistaminowe. Ze względu na działanie modafinilu na histaminę, bezpieczniej jest dla nich nie przyjmować go dłużej niż 2-3 dni z rzędu i unikać pokarmów bogatych w histaminę podczas stosowania leku.
Interakcje z lekami
Wiadomo, że modafinil wpływa na poziom niektórych enzymów z rodziny cytochromu P450, w tym CYP3A4 (słaby do umiarkowanego induktor) i CYP2C19 (słaby inhibitor). Enzymy te, wytwarzane przez wątrobę, są ważne dla eliminacji różnych związków, co oznacza również metabolizowanie leków.
- aripiprazol;
- amfetamina;
- aspiryna;
- difenhydramina;
- hormonalne środki antykoncepcyjne;
- hydrokortyzon;
- opioidy (metadon, buprenorfina, hydrokodon, oksykodon, fentanyl).
Dawkowanie
Zazwyczaj dawki wahają się od 50 do 200 miligramów dziennie, zwykle w pojedynczej dawce przyjmowanej rano (lub w razie potrzeby, tj. przed nocną zmianą) z jedzeniem lub bez.
Ze względu na długi okres półtrwania modafinilu (10-15 godzin), stosowanie go w późniejszych godzinach może powodować bezsenność. Jednak w przypadku niektórych osób, które są szybszymi metabolizerami, działanie modafinilu ma tendencję do ustępowania po kilku godzinach – w takim przypadku można ponownie przyjąć dawkę wczesnym popołudniem. Należy jednak pamiętać, by nie przekraczać dawki 400 miligramów dziennie.
Chociaż spożycie pokarmu nie ma wpływu na ogólną biodostępność modafinilu, jego wchłanianie może zostać opóźnione o około godzinę, jeśli jest przyjmowany z jedzeniem lub na pełny żołądek.
Chociaż modafinil może podrażniać żołądek, nie należy go przyjmować z olmeprazolem, który jest substratem CYP2C19 (lepszym wyborem będzie rabeprazol, esomeprazol lub pantoprazol). Przyjmowanie leku z pełną szklanką wody może zmniejszyć ryzyko zgagi i refluksu kwasu.
